-
(http://upic.me/i/n6/wza70.jpg) (http://upic.me/show/49653387)
ก่องข้าว หรือ กระติบข้าว
-
(http://upic.me/i/n8/hin73.jpg) (http://upic.me/show/49653390)
ก่องข้าว และ กระติบข้าว เป็นภาชนะบรรจุข้าวเหนียวของชาวอีสาน ความแตกต่างของภาชนะทั้งสอง อยู่ที่รูปทรง คือ
ก่องข้าว จะมีลักษณะคล้ายกระบุง มีฝาปิด และมีขาทำด้วยไม้เนื้อแข็งเป็นฐานแยกสี่แฉก ดังภาพด้านซ้ายมือ มีความแข็งแรงทนทานมากกว่า การสานด้วยไม้ไผ่มีความแน่นหนา เก็บขอบด้วยหวายโดยรอบ
กระติบข้าว พบเห็นได้ทั่วไป เป็นภาชนะสานทรงกลมมีฝาปิด ฐานของกระติบจะทำจากก้านตาล ขดเป็นวงกลม มีมากมายหลายขนาด การสานทำได้ง่ายกว่าก่องข้าว เพราะใช้ตอกไม่ไผ่ที่มีความบางอ่อนตัว (ก่องข้าวใช้ตอกที่ทำจากติวไม้ไผ่ (ส่วนผิว) ซึ่งมีความแข็งจึงสานยากกว่า) ทำให้กระติบข้าวมีความแข็งแรงน้อยกว่าก่องข้าว
-
(http://upic.me/i/99/c8m71.jpg) (http://upic.me/show/49653388)
ก่องข้าวและกระติบข้าว เป็นภาชนะในการเก็บอาหารที่ทรงคุณค่า มากด้วยภูมิปัญญา เก็บความร้อนได้ดี ในขณะที่ยอมให้ไอน้ำระเหยออกไปได้ ทำให้ข้าวเหนียวที่บรรจุอยู่ภายในกระติบ หรือก่องข้าวไม่แฉะด้วยไอน้ำ ต่างจากกระติกน้ำแข็ง (ที่ดูเหมือนจะถูกนำมาใช้แทน ก่องข้าว หรือ กระติบข้าว ของพ่อค้าแม่ค้าขายข้าวเหนียวส้มตำในเมืองใหญ่) ที่จำเป็นต้องใช้ผ้าขาวบางรองอีกที ก่อนบรรจุข้าวเหนียว ถึงกระนั้น เม็ดข้าวที่อยู่ชิดรอบขอบกระติกก็ยังคงแฉะอยู่ดี
ภูมิปัญญานี้มีเคล็ดลับอยู่ที่ การสานภาชนะเป็นสองชั้น ชั้นในสุดจะสานด้วยตอกให้มีความห่าง (ช่องว่างระหว่างตอกสาน) เล็กน้อย เพื่อให้ไอน้ำระเหยออกจากข้าวไปสู่ช่องว่างภายในก่อง หรือกระติบข้าวได้ ในขณะที่ชั้นนอกสุดจะสานด้วยตอกที่มีความชิดแน่นหนากว่า เพื่อเก็บกักความร้อนไว้ ไอน้ำที่มีความร้อนอยู่ภายในช่องว่างนี้ จะช่วยทำให้ข้าวเหนียวที่อยู่ภายในกระติบ หรือก่องข้าว ยังคงความร้อนได้อีกนาน โดยเมล็ดข้าวจะไม่มีไอน้ำเกาะ จึงไม่แฉะเหมือนกับการบรรจุในภาชนะพลาสติกยุคใหม่
-
(http://upic.me/i/fo/5v572.jpg) (http://upic.me/show/49653389)
ในกรณีของกระติบข้าว จะเห็นว่าฝาปิด และตัวกระติบจะมีลักษณะที่เหมือนกัน เพียงแต่มีขนาดที่ต่างกันเล็กน้อย ให้สามารถสวมใส่กันได้พอดี ในส่วนตัวกระติบจะมีฐานรองทำจากก้านตาล ขดเป็นวงกลม มีขนาดเล็กกว่าตัวกระติบเล็กน้อย ยึดด้วยหวายให้ติดกับตัวกระติบ (ปัจจุบันนี้ใช้เชือกไนล่อน เพราะหาง่ายราคาถูกกว่า)
ด้วยเทคนิคการสานจากภูมิปัญญาไทยนี้ ทำให้ผลิตภัณฑ์นี้เป็นที่ยอมรับ และยังคงอยู่ตลอดมา สร้างรายได้ให้กับชุมชนในการสร้างงาน และยังสืบสานความรู้ของการจักสานไว้ เช่น ที่หมู่บ้านทุ่งนางโอก อำเภอทรายมูล จังหวัดยโสธร (ผู้เขียนเคยไปถ่ายทำสารคดีเรื่องเครื่องจักสานที่นี่ ตอนนี้ยังหาภาพที่ถ่ายไว้ไม่พบ เห็นทีจะต้องย้อนไปอีกครั้งแล้วครับ)
-
(http://upic.me/i/n8/hin73.jpg) (http://upic.me/show/49653390)
-
(http://upic.me/i/04/jq874.jpg) (http://upic.me/show/49653391)
-
(http://upic.me/i/wg/a7s75.jpg) (http://upic.me/show/49653392)
-
(http://upic.me/i/6v/tdk51.jpg) (http://upic.me/show/49706363)
-
(http://upic.me/i/pc/1bq52.jpg) (http://upic.me/show/49706364)
-
(http://upic.me/i/pv/lwq53.jpg) (http://upic.me/show/49706365)
-
(http://upic.me/i/mp/nf754.jpg) (http://upic.me/show/49706366)
-
(http://upic.me/i/sq/pn655.jpg) (http://upic.me/show/49706367)
-
(http://upic.me/i/vm/mb051.jpg) (http://upic.me/show/49751926)
-
(http://upic.me/i/99/m2552.jpg) (http://upic.me/show/49751927)
-
(http://upic.me/i/nv/1by53.jpg) (http://upic.me/show/49751928)
-
(http://upic.me/i/xi/bf854.jpg) (http://upic.me/show/49751929)
-
(http://upic.me/i/ee/twj55.jpg) (http://upic.me/show/49751930)
-
(http://upic.me/i/3e/tj851.jpg) (http://upic.me/show/49784240)
-
(http://upic.me/i/pj/aib52.jpg) (http://upic.me/show/49784241)
-
(http://upic.me/i/l6/o3953.jpg) (http://upic.me/show/49784242)
-
(http://upic.me/i/kt/2ss54.jpg) (http://upic.me/show/49784243)
-
(http://upic.me/i/79/gep55.jpg) (http://upic.me/show/49784244)
-
(http://upic.me/i/7a/2r332.jpg) (http://upic.me/show/49800869)
-
(http://upic.me/i/sa/fis34.jpg) (http://upic.me/show/49800871)
-
(http://upic.me/i/sa/fis34.jpg) (http://upic.me/show/49800871)
-
(http://upic.me/i/in/ftc35.jpg) (http://upic.me/show/49800872)
-
(http://upic.me/i/wy/qyg36.jpg) (http://upic.me/show/50412995)
-
(http://upic.me/i/lk/hgvu7.jpg) (http://upic.me/show/50412999)
-
(http://upic.me/i/qn/dmxe8.jpg) (http://upic.me/show/50413004)
-
(http://upic.me/i/83/5lzd9.jpg) (http://upic.me/show/50413007)